Pezeşkianın prezidentliyi İrana nə vəd edir? - Oyunda Türkiyə də hədəfdədir

İyulun 30-da Məsud Pezeşkianın andiçmə mərasimindən sonra rəsmi olaraq İranın 14-cü prezidenti kimi fəaliyyətə başladı. 

İndi isə təkcə İran cəmiyyətini deyil, bütövlükdə beynəlxalq aləmi düşündürən məsələ budur: 

Pezeşkian seçkiöncəsi xarici və daxili siyasətlə bağlı verdiyi vədləri yerinə yetirə biləcəkmi? Çünki Pezeşkianın andiçmə mərasimindən sonra HƏMAS lideri İsmayıl Haniyənin öldürülməsi verilən vədlərin icra olunacağına, o cümlədən İran daxilində uzun illər boyunca yığılıb qalan çoxsaylı problemlərin həllinə şübhə ilə yanaşılır. 

Pezeşkianın prezident seçilməsinin İran cəmiyyətinə indiyədək verdiyi töhfə isə ondan ibarət oldu ki, ölkə daxilindəki gərginliyin müəyyən müddətə də olsa, səngidilməsi və  gələcəyə ümid yaradılması baxımdan uğurlu addım hesab etmək olar.  

Bəs bundan sonra... Hamını düşündürən məsələ də budur.  

HƏMAS liderinə qarşı sui-qəsd hadisəsindən sonra Pezeşkianla bağlı bütün gözləntiləri tamamilə alt-üst etdi. 

- Birincisi, sabiq prezident İbrahim Rəisinin ölümündən sonra beynəlxalq aləmdə İranın təhlükəsizlik sisteminə sarsıdıcı zərbə oldu. Bu, bir daha İranın təhlükəsizlik sistemin yartımaz olduğunu;

- İkincisi, daxildə İranın Qərblə və digər ölkələrlə yumşalma və ya normallaşma  siyasətinə qarşı çıxan qüvvələrin olduğunu göstərdi.

- Üçüncüsü, Tehranı  hakimiyyətdə hansı qüvvənin olmasından  asılı olmayaraq mövcud xarici siyasəti yürütmək məcbur etmək baxımdan;

- Dördüncüsü, nüvə proqramı ilə bağlı Qərblə danışıqlar, o cümlədən İran olan sanksiyaların yumşadılması baxımdan;

- Beşincisi, bu siyasət fonunda daxildəki sosial-iqtisadi böhranın aradan qaldırılması,  daxildəki milli problemlərin həlli baxımdan qeyri-mümkün olacağını ortaya qoydu.

Tehranda HƏMAS liderinə qarşı baş verən sui-qəsddən çıxan nəticələr isə  aşağıdakılardır:

- Birincisi, diqqəti Qəzzadan yayındırmaqdır.

- İkincisi, İranın  regional hegamoniyasına son verilib Yaxın Şərqdən çıxarılmasıdır. Ona görə də İranın Yaxın Şərqdəki bütün proksi qüvvələrinin sıradan çıxarılmasına qarşı genişmiqyaslı əməliyyatlar davam etməkdədir. Bir sözlə, Tehrana hərtərəfli basqıları davam etdirməklə onu geriyə otuzdurmaqdır.  Həmin güclər bu planı reallaşdırmaq üçün lazım gələrsə, bölgədə müharibənin coğrafiyasını genişləndirməklə nail olmaq istəyəcəklər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, İran daxilində bəzi qüvvələrin də    cəmiyyətin böyük ümid bəslədiyi hakimiyyətə gələn "islahatçılar"ı iflasa uğratmaq üçün xaricdəki güclərlə sinxron hərəkəti istisna deyil.

İranın zəifləyib bölgədən sıxışdırılmasında təkcə İsrail və ya ABŞ deyil, eyni zamanda Rusiya və Çin də maraqlıdır. Moskva və Pekinin son dövrlərdə Yaxın Şərqdə, ümumiyyətlə, dünyanın digər bölgələrində sinxron hərəkət göstərir. Moskva ilə Çinin Uzaq Şərqdə, Sakit okeanda ABŞ sərhədləri yaxınlığında birgə hava təlimləri, Baltik dənizində, Hind okeanında, Qırmızı dənizdə, Fələstində birgə fəaliyyəti bunun bariz nümunəsidir. Son vaxtlarda Çinin vahid Fələstin dövlətinin yaradılması istiqamətində ciddi səyləri ortadadır.  Məhz Çinin dəstəyi ilə HƏMAS-la FƏTH və digər qruplar arasında görüşlər  təşkil edildi.  
Moskva və Pekin Yaxın Şərqdə sıxışdırılan  Tehranın yerini tutmaq istəyir. Tehran bunu görür. İstəməsə də mövcud reallıqlar naminə öz yerini Qərb və İsraildənsə özünə yaxın hesab etdiyi Rusiya və Çinə güzəştə getməyə məcburdur. 

- Üçüncüsü, beynəlxalq aləmin bu yolla diqqətini İsrail-HƏMAS münaqişəsindən yayındırıb Qəzzanın tamamailə İsrailin nəzarətinə keçməsinə təmin etməkdir.

- Dördüncüsü,  münaqişənin coğrafiyasını genişləndirməklə həm İsrail, həm də ABŞ Yaxın Şərqdəki digər planlarını da reallaşdırmaq istəyirlər. Bura Yaxın Şərqin siyasi xəritəsinə dəyişikliklər edib yeni dövlətlərin yaradılması, hətta bəzi ölkələrin siyasi xəritədən silinməsi, İsrailin ərazisinin genişləndirilməsi,  "Davud dəhlizi"nin yaradılması, "Vəd edilmiş torpaqlara dönüş", İraqın, Suriyanın parçalanması, PKK/YPG terror dövlətinin yaradılması və sair kimi planlar daxildir.

- Beşincisi, bölgədəki bütün bu planların qarşısını ala biləcək Türkiyənin rolunu azaltmaq və onun Yaxın Şərqdəki proseslərə müdaxiləsinə imkan verməməkdir. Qərb və İsrail bu məqsədlə hətta Moskva, Tehran, Pekin və bəzi ərəb ölkələri ilə  hansısa formada əməkdaşlıqdadır. Bir neçə gün öncə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın  "güclü olmalıyıq" mesajı da bununla bağlı olan məsələdir. Çünki Yaxın Şərqdə baş verən hadisələr Türkiyəyə də birbaşa təhdid yaradır.  Ankara Yaxın Şərq böhranının nəzarətdən çıxıb genişmiqyaslı müharibəyə çevrilməsinin qarşısını almaq üçün bütün səyini ortaya qoysa da, təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki,  xüsusən də ərəb ölkələri bu məsələyə  Türkiyə qədər həssas yanaşmırlar.
 
Son olaraq İranda rejim dəyişikliyinə nail olmaq və şah rejimi dönəmindəki kimi  nəzarətdə olan bir rejim yaratmaqdır.